Getallen en wat er achter zit.

Hendrik: "Een paar jaar geleden begon ik met het maken van compost... van alles wat er maar voorhanden was. Op dat moment hadden we nog geen gram bruikbare compost, dus ik gebruikte ons weinige keukenafval, naast elk natuurlijk materiaal dat redelijkerwijs te composteren was. Nat of droog, hard of zacht, het maakte niet uit. Nu, met vallen en opstaan, zijn we twee 'compost seizoenen' verder. En nu weet ik wat ik moet doen en ook weet ik wat ik wil. En niet onbelangrijk, ik ben me, gaande weg, bewust geworden van de enorme rijkdom, waarin we verkeren. En begrijp me goed, deze rijkdom heeft niets met geld te maken. Wat ik hier wel mee bedoel is, dat we beschikken over de vrijheid en de middelen om te doen wat goed voor ons is. Met de compost die ik heb gemaakt heeft Stella, ondanks haar recent ontdekte (en helaas ook agressieve clear cell) kanker, een bloeiende groentetuin opgezet. Dat ik dit werk nog kan doen, met mijn oude botten. En dat Stella de kracht heeft gevonden om, ondanks alles, door te gaan met de gewone dingen in het leven. Dit alles te samen noem ik rijkdom."

Voorgekiemde boonzaden planten.

Daarom vinden we het ook zo belangrijk om te vertellen, dat een ogenschijnlijk arm land geen armoede hoeft voort te brengen. Je moet alleen weten hoe je van je schaarse middelen iets moois kan maken... zoals het maken van compost van wat grassen en kruiden en een beetje mest van een vegetarisch dier. Voeg wat zaden toe en wat water en... zie daar... voedsel.

Meten is weten. Kennis is macht.

Hendrik: "Het vorige jaar heb ik ongeveer 600 m2. grasland gemaaid. Ongeveer 500 m2. beneden bij de rivier en de overige 100 m2. op de heuvel rond het huis. Het meeste in de vorm van hooi. Het gras heb ik verkleind en van het hooi heb ik kleine pakketjes gemaakt.

De container, waarin ik de pakketjes hooi maak, heeft een gemiddelde doorsnede
van 40 cm. en een hoogte van 30 cm. De inhoud schat ik op 35 liter. Als ik het
hooi goed aangetrapt heb blijft er een pakketje over van ongeveer
10 tot 12 liter (= 1/3 van de container).

Met de oogst van 600 m2. grasland heb ik 13 bigbag's opgezet met te composteren maaisel. Er gaan zeker 100 pakjes (met entvocht geprepareerd) hooi in een bigbag. De gemiddelde inhoud van zo'n bigbag schat ik op 900 liter. Ik denk dat er niet helemaal een m3. in gaat. Dit wil dus zeggen dat ik 13 x 900 liter materiaal heb gecomposteerd, is gelijk aan 11700 liter. Dit rond ik af naar 12000 liter.

Dus 600 m2 grasland heeft 12000 liter te composteren materiaal opgeleverd.
Ofwel 1 m2. grasland brengt 20 liter, met entvocht geprepareerd, hooi op.

Gaande het composteringsproces reduceert het volume. Helemaal afhankelijk van de aard van het materiaal, houtig en stug, of nat en plakkerig, is dat meer of minder. Ik denk dat ik een gemiddelde van 50% compost over houdt. Van de 12000 liter houd ik dus 6000 liter compost over.
Dus 600 m2. grasland heeft 6000 liter compost opgeleverd.
Aldus heeft 1 m2. grasland 10 liter compost opgebracht.

Dit is zo'n mooi rond getal, dat ik het zelf bijna niet kan geloven. Maar ik heb het wel vele malen bekeken en links of rechts om, kom ik steeds weer uit op dit getal. Dit getal is gebaseerd op een dicht groeiend gewas. En tevens hoog. Het hooi stond tot 80 cm. hoog toen ik het maaide. 10 liter per m2. is zeker een mooi richtgetal. Bijvoorbeeld om te kunnen berekenen wat bijvoorbeeld méér zou kunnen opleveren... het houden van vee, ofwel het maken van compost, voor het levensonderhoud.

maart 2014.

Wat in dit cijfer niet is meegerekend, zijn de kosten voor arbeid en de spullen die je moet investeren. Het heeft mij best veel moeite gekost. Het maaien, het de heuvel opslepen, het op te slaan, te verwerken. Als al die kosten zouden worden berekend, dan weet ik niet of het, per saldo, loont om te composteren. Het ligt er maar net aan hoe je het wilt uitrekenen en waar het zwaartepunt ligt. Ligt dat bij de arbeid, of de mechanisatie en is het kwantum van de opbrengst in verhouding met de financiële opbrengst? Voor mij loont het echter wel. Ik beleef er lol aan. En wat had ik dan moeten doen, om in conditie te blijven? Ik was gaan wandelen, wellicht. Dan kan ik net zo goed wat hooi meenemen..."

Compost.

Een eerdere test liet zien hoeveel water hooi kan vasthouden. Als volgt:
Hendrik: "Het pakketje hooi, dat ik in een kleine container maak, heeft een gemiddeld volume van 10 liter en het weegt 850 gram. Dit pakketje dompel ik 24 uur onder in entvocht en na 48 uur uitdruipen weegt het pakketje 2425 gram. Het pakketje kan 189% vocht vasthouden.
Het zelfde met 12 pakketjes hooi, als geheel. Deze wegen droog 11200 gram. Na 24 uur enten en 48 uur uitdruipen wegen ze samen 38000 gram. De 12 pakketjes kunnen nu 240% vocht vasthouden.

Ik vroeg me af hoeveel water compost kan bevatten. Na wat heen en weer rekenen kom ik op een gemiddelde van 50%. Dit baseer ik op de volgende berekeningen:

Ik schep de verse compost uit de bigbag in een emmer van 15 liter. De inhoud van de emmer weeg ik: 13900 gram. Deze compost laat ik een maand drogen. Gewicht: 6300 gram. Het verschil is 7600 gram, is gelijk aan 221%. Conclusie: Compost kan ruim twee keer het eigen gewicht vasthouden. Maar dit wel met de kanttekening, dat de compost in deze proef na een maand drogen nog niet volledig droog is. We komen daar zeker nog op terug, want we wegen de compost weer als het wel volledig droog is. Het ziet er naar uit dat het een heel ander getal gaat worden. We kunnen daarmee ook de vocht vasthoudendheid van de compost meten. Hoe langer het duurt, dat de compost droog wordt, hoe beter het vocht kan vast houden.

Ik composteer het liefs een gedroogd materiaal. Dus liever hooi, dan gras. Omdat ik dan zeker weet dat het vocht in het te composteren materiaal envocht bevat en niet het vocht, dat van nature in de plant aanwezig is. Dus als ik het heb over het vocht in het materiaal, dan bedoel ik daarmee het effectieve vocht, vol met bacterieleven, nodig voor de compostering. Dit is het begin.
Dan volgt een proces, dat na 3 maanden compost zou moeten opleveren. Maar wat ik deze winter, na 3 maanden, uit de bigbag haalde vond ik teleurstellend. Ik wijt het aan het koude weer. Maar niet als een verontschuldiging. Want er was wellicht meer aan de hand.
Het hooi dat we hebben gebruikt voor onze compostering bevat ook grassen die wellicht een lagere C/N verhouding hebben, dan de noodzakelijke 19/1. Net als bijvoorbeeld stro. Deze grassen hebben een langere tijd nodig om te verteren. Want hoe meer eiwit (nitraat) in het materiaal aanwezig is, hoe sneller de vertering plaats vindt.

In de meeste gevallen leek het materiaal na 3 maanden te zijn uitgebroeid, maar nog niet volledig tot op het bot verteerd. Niet zoals je compost graag ziet... Dat mooie beetje zwarte aarde, dat je zo keurig in je handen houdt voor een mooie foto. Om het zo ver te krijgen heb je meer tijd nodig.

Bacteriën gaan door tot 5 graden Celsius boven nul. Ze zijn alleen wat trager, dan bij hogere temperaturen. Een composthoop is nog goed actief tussen de 15 á 20 graden Celsius. Zo'n hoop voelt dus koud aan, maar is nog wel actief. Als we het nog wat maanden zouden laten liggen, dan zou het nog wel allemaal goed verteren. Geduld dus.

Wat je ook kan doen is het opnieuw opzetten van deze compost met verse mest, om verder te verteren; als je dat hebt. Wij hebben dat nu niet. Dus dit kunnen we niet nader bekijken. Wel weten we uit ervaring, dat mest een goede hulp kan zijn bij het composteren van grasgewassen. Én het is absoluut noodzakelijke bij de compostering van stro. Dus als u beschikt over mest, dan is dit een absolute aanrader, om het proces te versnellen."

Mooi grootbladig bietenloof. Je snijdt het en het groeit gewoon weer door.
En dat vele malen, zolang de grond het kan opbrengen.

Wat wij regelmatig doen is het vullen van de bodem van de potten met verse compost, waar bovenop we oude goede rulle compost doen. En flinke plant kan ook de onderste laag in de pot doorwortelen. Na de oogst wordt de inhoud van de pot uitgezeefd. Op deze manier verkrijgen we weer goede rulle compost, die we kunnen gebruiken voor een volgende cyclus. Verse compost onderin en oude er boven op. In een verhouding van 1 verse op 3 oude. Want verse compost zal voor zijn verdere vertering ook stikstof aan zijn omgeving onttrekken. Wanneer de plantenwortels deze onderste laag in de pot eenmaal hebben bereikt, zijn ze al zo sterk, dat ze dit proces wel aankunnen. Wellicht is het zelfs andersom, en helpen ze bij de vertering van de compost.
Hiertoe is het wellicht interessant om dit artikel van de Universiteit van Wageningen te lezen: "Plant reguleert zelf bodemleven rond de wortels"

Hier zien we een test met sla. Vier potten met sla vulden we met verse gezeefde compost. De overige met een bodem verse gezeefde compost, daarop oude compost gemengd met wat slijpsel van een rots, zoals we die op ons land kunnen vinden (voor wat mineralen). De sla in de vier potten met de verse compost ondervinden een duidelijke achterstand in groei, doordat de compost nog nitraat neemt voor zijn eigen vertering. Deze kleinere sla is wel donkerder van kleur, wat weer laat zien, dat er wel voldoende nitraat aanwezig is. Dit leidt echter niet tot groei.

Met dit experiment hebben we ontdekt, dat een combinatie van mineralen (ofwel gesteente stof) samen met goed verteerde compost, een goed groeimedium is. Een lepel gesteente stof op 10 liter compost is vaak al voldoende.

Deze steen is zacht genoeg om te boren. Zachte steen is wat kalkachtig en heeft een pH van 7. Al de hardere steensoorten zijn zuurder. Maar een lagere pH maakt eigenlijk niet zo veel uit, als we microbioloog Elaine Ingham moeten geloven: "De plant regelt zijn pH zelf, rond zijn wortels."

Nieuwe bevindingen, 2017:

In de loop van de jaren zijn we steeds meer grond (steenstof) gaan gebruiken. In de volle grond maar ook in de potten. Toen we eenmaal goed doorhadden wat Elaine Ingham bedoeld met de 'voorraad mineralen in de grond' begrepen we dat grond in feite mineraal is. Zij zegt terecht: "Als je geen rotsen meer hebt, dan moet je je zorgen gaan maken. De rotsen bevatten je voorraad mineralen".

Hier in Portugal maakten we voor het eerst kennis met rotsgrond. In de delta Nederland kennen we in feite alleen aangeslibde grond. Een laag rivier- of zeeklei op een laag zand. Of alleen (afgegraven) veen op zand. Rond de dorpen vinden we nog de veel bewerkte zavelgronden, de essen of enken, waar jaren achtereen dierlijke mest was opgebracht. Dus... grond was voor ons altijd iets dat bemesting behoefde. Niet zozeer compost, maar gewoon dierlijke mest, omdat veen 'niets voorstelt' en zand 'niet voldoende voorstelt'. Zand bestaat immers voor een groot deel uit kwarts, dat te moeilijk verteert om echt bruikbaar te zijn. De aangeslibde klei is veelal te compact en zal altijd extra organische stof nodig hebben...
Zo waren we altijd in de weer met mest en compost. Maar nu hier in Portugal hebben we steenstof, sterrenstof !

***

?... Mediteren :)

*

Stella.